مشهد و پیرامون آن با وجود جاذبه‌های متعدد زیارت و گردشگری می‌تواند با مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح به قطب مهم گردشگری در سطح منطقه تبدیل و به ‌عنوان یکی از محورهای مهم گردشگری کشور مطرح شود. از همین رو نقش مدیریت شهری در افزایش جذب گردشگر و توسعه صنعت گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است.

مشهد شهری که هویت مذهبی دارد و قصد و نیت مسافران، زیارت حرم رضوی است، اما طبیعتا افرادی که به مشهد سفر می‌کنند تمام زمان خود را در حرم مطهر رضوی سپری نکرده و ساعت‌هایی را نیز در شهر، مراکز تجاری، تفریحی و گردشگری مشهد می‌گذرانند. از همین رو حوزه گردشگری در شهر مشهد نیز مورد توجه قرار گرفته و نیازمند رسیدگی در مدیریت شهری است.

با توجه به نقش پررنگ زیارت و گردشگری در اقتصاد مشهد، رسیدگی و توجه به اماکنی که زائران و گردشگران را به خود جلب می‌کند از ابتدایی‌ترین انتظارات شهروندان و فعالان گردشگری از مدیریت شهری مشهد است.

حال با توجه به نزدیکی پایان دوره مدیریت کنونی شهر مشهد، عملکرد شورای پنجم شهر و شهرداری مشهد در حوزه زیارت و گردشگری را در ادامه مورد بررسی قرار دادیم.

نوسازی منطقه تاریخی توس اقدام مثبت شورای پنجم برای توسعه گردشگری مشهد

سید جلال فیاضی، عضو سابق شورای شهر مشهد در خصوص ارزیابی عملکرد شورای شهر و شهرداری مشهد در حوزه زیارت و گردشگری، اظهار کرد: طی سال گذشته به دلیل شیوع کرونا سفر زائرین به مشهد به شدت کاهش داشته که البته این موضوع به مدیریت شهری ارتباطی پیدا نمی‌کند، اما شورای پنجم در حمایت از ظرفیت‌های مربوطه در ارتباط با زیارت مانند حمل‌ونقل‌های بین‌ شهری و درون شهری برنامه‌ریزی‌های خوبی داشته است.

وی افزود: بخش دیگری از موضوع گردشگری به ایجاد مراکز تفریحی مربوط می‌شود؛ ساکنین شهر مشهد و زائرینی که به مشهد سفر می‌کنند، بخش دیگری از زمان خود را به مراکز تفریحی اختصاص می‌دهند. مجموعه‌های جدیدی از جمله کوه‌پارک و رودپارک که به مراکز گردشگری و تفریحی مشهد اضافه شده، گسترش مسیر دوچرخه و ایجاد زیرساخت‌های حمل‌ونقل به فضاهای گردشگری و تفریحی سالم شهر می‌تواند کمک کند که مدیریت شهری در این زمینه عملکرد قابل قبولی داشته است.

عضو سابق شورای شهر مشهد با اشاره به اقدامات گسترده شورای پنجم در بهسازی منطقه تاریخی توس و آرامگاه فردوسی عنوان کرد: همانطور که مشهد نماد اسلامیت کشور است، به دلیل حضور آرامگاه فردوسی به عنوان پدر زبان فارسی، نماد زبان فارسی ایران نیز محسوب شده و همیشه مورد توجه زائران و گردشگران قرار گرفته است. حدود ۳۰ سال از دست نوشته و تاکید مقام معظم رهبری در رابطه با نوسازی بافت منطقه تاریخی توس و آرامگاه فردوسی می‌گذرد، اما در دوره‌های مختلف شورای شهر توجه کمی از این موضوع صورت گرفت.

فیاضی اضافه کرد: شورای پنجم با ایجاد کمیسیون ویژه بهسازی توس اقدامات خوبی در جهت بازسازی این منطقه تاریخی و مسیرهای منتهی به آرامگاه فردوسی انجام داد که می‌تواند به گردشگری تاریخی شهر مشهد که یکی از زیرشاخه‌های حضور زائرین در مشهد است کمک بزرگی کند و می‌توان گفت که یکی از بهترین اقدامات شورای پنجم در جذب زائر و گردشگر در مشهد بهسازی و نوسازی بافت منطقه تاریخی توس بوده است.

محو اقدامات مستقل برای «زیارت» و «گردشگری» زیر سایه تبلیغ و کرونا

رضا سلیمان‌نوری، یک فعال گردشگری نیز در پاسخ به این سوال که آیا شورای شهر پنجم به صورت تخصصی به زیارت و گردشگری پرداخته است یا خیر، اظهار کرد: هرچند شعار مهم و اصلی اصلاح‌طلبان پیش از در اختیار گرفتن شورای اسلامی پنجم شهر مشهد تغییرات عمده و اساسی در حوزه فرهنگی که مبحث تخصصی زیارت و گردشگری از زیر مجموعه‌های آن است، بود اما این امر به دلایل مختلف تحقق پیدا نکرد.

وی افزود: مشکلات ناشی از اپیدمی کرونا، نداشتن برنامه‌ای جامع در این حوزه، عدم آشنایی سکان‌دار کمیسیون فرهنگی شورا با واقعیات امور فرهنگی، نمایشی کار کردن گردانندگان کمیسیون فرهنگی، تغییرات متعدد در معاونت فرهنگی شهرداری و عدم تغییر معاون زیارت و گردشگری معاونت فرهنگی که با وجود ضعف عملکردی اما به دلیل حمایت خارج از عرف یکی از اعضاء شورا در سمت خود باقی ماند. این‌ها دلایلی است که در این دوره از مدیریت شهری به مقوله زیارت و گردشگری توجه به خصوصی نشد که در این بین نگاه خاص و ناکارآمد کمیسیون فرهنگی به این موضوع و ضعف مدیریتی این بخش در شهرداری دلایل عمده این عدم نگاه تخصصی بود.

سلیمان‌نوری با اشاره به این که پیشرفت چشمگیر مجموعه هفت‌حوض گواه بر ضعف عملکرد مدیریت شهری در حوزه گردشگری است، گفت: وضعیت مجموعه هفت‌حوض به عنوان یگانه قطب گردشگری که مستقل از معاونت فرهنگی در سیستم شهرداری است دوران شکوفایی خود را در چهارسال اخیر طی کرد. هفت‌حوض از یک مجموعه ناشناخته به مجموعه‌ای ثبت ملی شده و قابل استفاده برای تمامی زائران و مجاوران امام رضا(ع) و البته طرفداران حوزه‌های تخصصی گردشگری همانند پرنده‌نگری، طبیعت‌گردی و کوه‌پیمایی تبدیل شده است.

وی با اشاره به بررسی اقدامات شورای شهر پنجم و شهرداری مشهد خاطرنشان کرد: اقدامات حوزه معاونت زیارت و گردشگری معاونت فرهنگی شهرداری مشهد نه تنها آنگونه که باید و شاید مفید نبوده بلکه برخی از اقدامات آن‌ها حواشی بزرگی را برای شهر و شهرداری مشهد ایجاد کرده که نمونه بارز آن ماجرای تغییر نام کیوسک‌های راهنماء زائر بود. این اقدام بدون یک کار کارشناسی کامل و هماهنگی با ذی‌نفعان صورت گرفت که به بحرانی بزرگ در حوزه فرهنگی شهرداری و شورای شهر مشهد تبدیل شد و سرانجام با عقب‌نشینی مدیران شهری به پایان رسید.

این فعال گردشگری با اشاره به عملکرد مدیریت شهری در منطقه تاریخی توس ادامه داد: اکثر بحث عمرانی منطقه تاریخی توس با همکاری میراث فرهنگی و سایر نهادهای وابسته و با هدایت کمیسیون ویژه بهسازی توس انجام شد که حرکتی قابل دفاع در حوزه گردشگری مشهد بود. البته این موضوع مربوط به فضای مجموعه و سخت‌افزاری آن است، در غیر این صورت از منظر نرم‌افزاری که وظیفه معاونت زیارت و گردشگری معاونت فرهنگی شهرداری بوده، منطقه توس کماکان بر همان پاشنه قبلی می‌گردد و حیرت و سرگردانی بازدیدکنندگان از این محدوده قابل مشاهده است.

سلیمان‌نوری در مورد ایجاد کمیسیون بهسازی توس در دوره شورای پنجم اظهار کرد: ایجاد کمیسیون بهسازی توس حرکتی ویژه در دوره پنجم شورای اسلامی شهر بود که توانست یکی از خواسته‌های مقام معظم رهبری را پس از گذشت بیش از ۲۰ سال تا حدودی اجرایی کند، اما به طور قطع می‌توانست فعالیت‌های بیشتری را در کارنامه خود ثبت کند، مشروط بر آنکه سایر حوزه‌ها چه در شهرداری و چه در سایر نهادهای مسئول و دست اندرکار توس با این مجموعه همکاری می‌کردند و مدیران این کمیسیون نیز تا پایان دوره با همان حرارت روزهای نخست به کارشان ادامه داده و به سایر حوزه‌های کاری شورا یا خارج شورا ورود پیدا نمی‌کردند.

وی افزود: ورود به سایر حوزه‌ها باعث به وجود آمدن شائبه‌هایی همچون هزینه کردن از توس برای اهداف شخصی درون شورایی و هزینه کردن از فعالیت مثبت انجام شده در توس برای اهداف برون شورایی را در پی داشت. البته ایجاد کمیسیون توس امری مثبت بود و امید است شورای شهر بعدی نیز همت خود را در این حوزه صرف رفع سایر موانع احیاء توس کند تا امکان ثبت جهانی آن فراهم شود.

رئیس هیات مدیره انجمن توسعه گردشگری چهارباغ خراسان در خصوص اقدامات انجام شده برای جلوگیری از تفکیک دو موضوع زیارت و گردشگری در مشهد، تصریح کرد: اقدامات مستقل در حد کارهای درجه یک که بتوان گفت این حرکت مختص گردشگری و یا مختص زیارت بوده و یا اینکه این اقدام برای پیوند گردشگری و زیارت انجام شده است، در زیر سایه تبلیغ و یا تحت تاثیر شرایط کرونایی شهر و کشور محو شده است.

سلیمان‌نوری در خصوص اولویت‌های زیارت و گردشگری مشهد بیان کرد: مهمترین اولویت موجود، شناسایی واقعی و نقاط اتصال و تفکیک «زیارت» و «گردشگری» از یکدیگر است که مسئولان گردشگری شهرداری مشهد در این حوزه عملکرد موفقی نداشته‌اند. البته این موضوع جدای از اقدامات انجام شده در حوزه توس، کارهای عمرانی گردشگری و منطقه هفت حوض است.

وی با اشاره به اولویت‌های گردشگری در مشهد تصریح کرد: مشهد دارای سویه‌های مهمی همچون گردشگری زیارتی، گردشگری فرهنگی، گردشگری غذا و گردشگری صنایع‌دستی است که متاسفانه در هیچ یک از این حوزه‌ها به دلیل عدم شناخت درست و عدم هماهنگی با سایر ذی‌نفعان آنگونه که باید و شاید کار نشده است.

این فعال گردشگری در خصوص عملکرد مدیریت شهری در مرمت آثار تاریخی مشهد گفت: مرمت آثار تاریخی، موضوعی مشترک میان دو حوزه میراث فرهنگی و شهرداری است. شهرداری هر گاه در این حوزه ورود پیدا کرده عملکرد به نسبت مطلوبی داشته که نمونه آن بهسازی خانه اربابی چهاربرج، خانه‌های پیشه‌وران و نوریان منطقه ۸ در همین دوره بوده است. بر این اساس و به‌رغم تخریب آثاری همانند مسجد حوض معجردار، شهرداری در حوزه حفظ میراث فرهنگی برخلاف حوزه گردشگری نمره قبولی می‌گیرد.

مشهد در زمان شورای پنجم به پایگاه شهر هوشمند تبدیل شد

فرید جواهرزاده، رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران با توجه به نزدیکی انتخابات دولت و شوراهای شهر به بررسی عملکرد آن‌ها در دوره قبل پرداخت و بیان کرد: اقداماتی که در شورای پنجم درحوزه گردشگری و میراث فرهنگی انجام شد، در هیچ دوره‌ای صورت نگرفته بود. شورای پنجم در حوزه گردشگری، بیشترین زحمات و تلاش‌ها را در برخی از عرصه‌ها انجام داده که کمتر در شوراهای قبلی به آن پرداخته شده بود، از این موارد می‌توان به توسعه شهر توس و آرامگاه حکیم‌ ابوالقاسم فردوسی در مشهد به شکلی ویژه اشاره کرد که تلاش‌های شورای پنجم در این زمینه بر هیچ‌ کس پوشیده نیست.

وی اضافه کرد: همانطور که قبلا اعلام کرده بودم تلاش‌ها و اقداماتی که در این دوره شوراها صورت گرفت بیش از آن چیزی بود که پیش از آن انجام شده بود. فعالیت‌هایی که در شورای پنجم به منظور توسعه شهر توس صورت گرفت با تمام فعالیت‌های ۵۰ سال گذشته در خصوص این شهر برابری می‌کند و نمی‌توان از تلاش‌های بی‌وقفه و اثرگذار آن‌ها در توسعه شهر توس چشم‌پوشی کرد.

وی اضافه کرد: شورای پنجم در زمینه  هوشمندسازی شهری اقدامات خوبی نیز انجام داد و در زمینه ارتقاء سطح کیفی حضور گردشگر و زائر در مشهد و استان نیز فعالیت‌های  قابل توجهی انجام داده است. البته باید گفت که در زمینه اکوتوریسم و  طبیعت‌گردی از آن جهت که مشهد در بحث توسعه گردشگری زیارتی مرکزیت دارد، اقدامات چندان قابل توجهی صورت نگرفه است.

جواهرزاده تصریح کرد: در زمینه ترویج دوچرخه‌سواری، توسعه کوه پارک و از این قبیل مسائل نیز پیشرفت‌هایی صورت گرفت که خود می‌تواند در زمینه اکوتوریسم  نوعی توسعه تلقی شود، در مجموع اما نمره شورای پنجم نمره قابل قبولی خواهد بود. با توجه به راه‌اندازی شورای اسلامی استان در دوره گذشته، باوجود این که کمیسیون‌ گردشگری و زیارت این شورا دیرتر تشکیل شد، اما در شورای عالی استان  نیز نقش قابل قبولی داشت و تلاش‌های زیادی توسط آن‌ها صورت گرفت.

رئیس انجمن علمی طبیعت‌گردی ایران عنوان کرد: در چند ماه اخیر که از فعالیت کمیسیون‌های تخصصی شورای اسلامی استان به ویژه کمیسیون زیارت گردشگری ورزش و جوانان می‌گذرد، همچنان شاهد اتفاقات خوب و موثری هستیم که از جمله این اقدامات می‌توان به تهیه و تصویب ایجاد بانک اطلاعاتی بوم‌گردی‌های استان که اتفاق بسیار شایسته‌ای بود، اشاره کرد.

احیاء بافت تاریخی توس تنها از یک مدیریت اصلاح‌طلب بر می‌آمد

حامد بخشی، مدیر گروه پژوهشی جامعه شناسی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی خراسان رضوی به عملکرد موفق مدیریت شهری در توسعه منطقه تاریخی توس پرداخت و گفت: شورای شهر مشهد به دلیل احیای بافت تاریخی توس در حوزه گردشگری نمره بالایی می‌گیرد. شورای پنجم این پروژه بزرگ را به خوبی اجرا و زنده کرد. البته اقداماتی که مدیریت شهری در احیای بافت تاریخی توس انجام داد تنها از یک تیم مدیریتی اصلاح‌طلب بر می‌آمد. اگر به جای این شورای شهر، لیست مقابل آنان رای می‌آورد، منطقه تاریخی توس تکان نمی‌خورد.

وی افزود: به عنوان مثال توسعه مترو کار قابل توجهی است هر تیم مدیریت شهری هم پای کار آمده به آن توجه داشته است اما توسعه آرامگاه فردوسی فقط در همین دوره می‌توانست محقق شود.