اهمیت ثبت یک زبان و گویش از این جهت است که این عنصر فرهنگی یکی از عناصر مهم ارتباط بین اعضاء یک جامعه بوده و به نوعی فرهنگ آن جامعه را منتقل می‌کند؛ چراکه به وسیله زبان و گویش می‌توان فرهنگ‌ها، ادبیات شفاهی، فولکلور، مهارت‌ها، دانش‌ها، تجارب و باورهای یک قوم یا یک ملت را منتقل کرد.
گلی شادکام، پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان در گفت‌وگو در خصوص نقش رسانه‌ها در گسترش یک زبان و گویش اظهار کرد: رسانه‌های جمعی بسیار تاثیرگذار هستند. پخش برنامه‌های مختلف تک‌زبانه سبب شده که به ویژه در چند دهه اخیر یک شکاف عظیم بین نسل‌ها ایجاد شود و انتقال زبان به درستی شکل نگیرد. امروزه در روستاهای شمال خراسان اولین نسل کودکان فارس زبان را می‌بینیم که نمی‌توانند به زبان مادری خود صحبت کنند، البته در شهرهای بزرگ نیز ما شاهد تولد و رشد دومین نسل بچه‌های فارس زبان هستیم که ارتباط بسیار کمی با زبان و فرهنگ مادری خود دارند.
عدم توجه به زبان کرمانجی باعث کاهش گویشوران کرمانجی در آینده خواهد شد
وی اضافه کرد: کودکان و نوجوان فارس زبان شده به ویژه در شهرها، هرچند از طریق گوش و شنیدن به زبان کرمانجی آشنایی دارند و کمابیش متوجه کلمات و جملات میشوند، اما نمی‌توانند به این زبان صحبت کنند و متاسفانه با ادامه این وضعیت زبان کرمانجی نیز به نسل آینده منتقل نخواهد شد. تقریبا می‌توان گفت که با ادامه این روند، به احتمال قوی در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده، شمار گویشوران زبان کردی کرمانجی خراسان به شدت کاهش پیدا کند و شاید در نهایت به چند صد نفر برسد.
شادکام ادامه داد: با مرگ کهن‌سالان، رشد بچه‌های فارس‌زبان شده، ازدواج و تولد فرزندانی که دیگر حتی از طریق شنیدن نیز به زبان کرمانجی آشنایی پیدا نمیکنند، بعید نیست که در صورت مراجعه به روستاهای کردنشین خراسان در ۱۵ تا ۲۰ سال آینده دیگر اثری از زبان کرمانجی وجود نداشته باشد؛ البته این زبان ممکن است در برخی آثار ادبی مانند ترانه‌ها و کتاب‌ها باقی بماند.
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کردی‌کرمانجی خراسان خاطرنشان کرد: باید گفت که در حال حاضر این زبان با رشد صنعت چاپ و فضای اینترنت بیشتر به سمت نوشتار پیش می‌رود، در همین راستا گروهی از فعالان و نخبگان فرهنگی در منطقه شمال خراسان شروع به کتابت به این زبان، نشر و تولید آثار مختلف فرهنگی زبان کرده‌اند. تا چند دهه پیش، انتقال فرهنگ و فولکلور به صورت شفاهی بود و ادبیات، دانش و فرهنگ همگی به شکل شفاهی و سینه به سینه نقل میشدهاند. در نتیجه برای مکتوب کردن آن احساس نگرانی و مسئولیتی وجود نداشت و اصولا نشر و حفظ این آثار ارزشمند از اهمیت برخوردار نبود. اما در حال حاضر به دلیل کم‌رنگ شدن روند انتقال فرهنگ به صورت سینه به سینه، چاپ کتاب و مکتوب نمودن فرهنگ شفاهی اهمیت حیاتی یافته است.
وی تصریح کرد: در حال حاضر با توجه به وجود دو فرم الفبا برای زبان کردی، برخی از جوانان مشتاق شده‌اند این زبان را فرا گیرند و آثاری از قبیل کتاب، شعر و داستان بنویسند. شبکه مجازی نیز در وسعت‌بخشیدن به این کار کمک شایانی کرده است؛ اما مشکل اصلی، شمار گویشوران این زبان هستند که در آینده به شدت کاهش پیدا می‌کنند و این زبان را تقریبا به یک زبان محدود در بین یک جامعه کوچک چند صد نفره تبدیل خواهند کرد و همانطور که گفته شد ممکن است کرمانجی نیز مانند دیگر زبان‌های ایرانی به سمت نابودی حرکت کند.
استفاده از زبان محلی و بومی در کتب درسی تنها راه حفظ این زبان‌هاست
شادکام اضافه کرد: زمانی که ما یک عنصر را به ثبت ملی می‌رسانیم در واقع آن عنصر پس از زمان ثبت تنها متعلق به آن قوم، اجتماع یا گروه نخواهد بود و میراث تمام ایرانیان به شمار می‌رود و باید از آن اثر حفاظت و پاسداری شود و برای ترویجش برنامه‌ریزی صورت گیرد. به عقیده من بهترین راه برای برای حفظ زبان‌ها و فرهنگ‌های بومی محلی، استفاده از آن‌ها در کتب درسی کودکان است؛ حتی اگر ارادهای برای انجام چنین کاری وجود ندارد، دست‌کم می‌توان در مدارس به صورت کلاس‌های فوق برنامه به آموزش زبان مادری و فرهنگ محلی به دانش‌آموزان پرداخت. زمانی که کودکان ببینند زبان و فرهنگشان در کنار زبان رسمی تدریس می‌شود، احساس می‌کنند که زبان و فرهنگشان باارزش است و این اقدام منزلت اجتماعی زبان‌ها و گویش‌های محلی در نزد گویشوران را ارتقا میبخشد.
وی خاطرنشان کرد: در حال حاضر بنه‌های عشایری از مکان‌هایی است که فرزندان خانواده به زبان کردی صحبت می‌کنند، اما اخیرا در آنجا نیز با گزارشهایی از سوی برخی والدین مواجه بودیم که معلمان به دانش‌آموزان فشار می‌آوردند که تنها به زبان فارسی صحبت کنند. از نظر من به جای این برخوردهای اشتباه بهتر است بچه‌ها قبل از ورود به مدارس آماده شوند. قطعا ما می‌توانیم از تجارب کشورهای توسعه‌یافته که در این زمینه بسیار کارکرده‌اند کمک بگیریم و نیازی نیست راهی را ادامه دهیم که با آسیب‌های فراوان همراه است و ما را به مقصدی درست نخواهد رساند.
عدم صحبت به زبان کرمانجی نابودی ادبیات شفاهی و فولکلور منطقه را به دنبال خواهد داشت
این پژوهشگر و جامعه‌شناس عنوان کرد: گزارش‌های زیادی از ایرانیان ساکن اروپا و آمریکای شمالی وجود دارد که دقیقا روند خلاف ما را دنبال می‌کنند. در این کشورها با ورود کودکان به مدرسه تاکید بسیار صورت می‌گیرد تا با آن‌ها در خانه به زبان مادری صحبت شود و سیستم آموزشی تلاش می‌کند که آنان را قبل از ورود به مدرسه با آموزش‌های لازم آماده کند. در چند سال اول شروع مدرسه به صورت مداوم افرادی به صورت کمک‌آموزش در کنار کودکان حضور دارند تا آن‌ها بتوانند با کمترین فشار و آسیب، زبان رسمی آن کشور را فرا گیرند. در مدارس این کشورها از انکار و حذف زبان مادری خودداری می‌شود؛ چراکه اعتقاد دارند زبان مادری صرفا ابزاری برای ارتباط و انتقال پیام نیست بلکه با هویت و احساس ارزشمندی افراد یک گروه یا یک جامعه در ارتباط است.
شادکام اضافه کرد: در حال حاضر با شرایط خوبی مواجه نیستیم، اما اگر بتوانیم برای چند سال پیش رو برنامه‌ریزی خوبی داشته باشیم، می‌توان به حفظ زبان کرمانجی در خراسان امیدوار بود؛ چراکه هنوز در روستاها پدربزرگ و مادربزرگ‌ها در قید حیات هستند و پدر و مادرها کردی صحبت می‌کنند، بنابراین کودکان حتی با وجود تغییرزبان در معرض یادگیری زبان و فرهنگ هستند. اما در صورت از دست رفتن این فرصت شاهد نابودی بسیاری از ادبیات شفاهی و فولکلور این منطقه خواهیم بود و با جامعه‌ای روبرو می‌شویم که از نظر تنوع و جذابیت فرهنگی، ارزش چندانی نخواهد داشت.
برنامه‌های تلویزیونی نقش مهمی در گسترش یا تخریب زبان و گویش محلی دارند
وی اظهار کرد: رسانه‌های جمعی به خصوص صداوسیما نقش بسیار مهمی در این زمینه دارند. نقشی که امروز تلویزیون در خانه‌ها بازی کرده است نقش بسیار قوی وگسترده‌ای است که تاثیر بسیاری بر فرهنگ مردم می‌گذارد. چه خوب است که در مناطقی با گویش و زبان و فرهنگ بومی محلی خاص، برنامه‌هایی به زبان همان منطقه پخش شود. البته در سالهای اخیرا شاهد تولید و پخش برنامه از شبکه‌های استانی بودیم که قدم مثبتی است اما کافی نیست. برنامه‌ها باید بسیار وسیع‌تر و متنوعتر باشند، کودکان باید بتوانند کارتون به زبان محلی خودشان ببیند، شعر و ترانه محلی متناسب با فرهنگ خودشان بشنوند و از همه مهمتر باید احساس کنند که زبان و فرهنگ آن‌ها دارای منزلت و اعتبار اجتماعی است.
این پژوهشگر زبان و فرهنگ کرمانجی با اشاره به تحقیری بودن برخی از فیلم‌ها و کلیپ‌هایی با گویش‌های محلی گفت: متاسفانه در برخی فیلم‌ها به خصوص در فیلمهای طنز، برخی از زبان‌ها و گویش‌های بومی محلی مورد تحقیر و بی‌احترامی قرار می‌گیرند. شاید این موضوع آگاهانه نبوده و تنها قصد ساخت یک فیلم شاد مطرح باشد، اما همین موضوع پیامی بزرگ به افراد یک قوم می‌دهد که «زبان و فرهنگ شما حقیر است» و این موجب می‌شود تا این افراد مرتبا سعی کنند تا از زبان و فرهنگ مادری خود جدا شوند تا به اصطلاح امروزی خود را باکلاس نشان دهند.
شادکام خاطرنشان کرد: البته در حال حاضر شاهد گسترش این پدیده در جامعه هستیم که حتی یک فرد کرمانج زبان در شهری با اکثریت کرمانج، خود را از صحبت به زبان مادری دور می‌کند. این نشان می‌دهد که متاسفانه فشار روانی موجود چگونه خانواده‌ها و جوانان را از زبان و فرهنگ بومی آن‌ها دور کرده است.
فرهنگ‌های بومی می‌توانند نقش مهمی در توسعه پایدار جامعه ایفا کنند
وی ادامه داد: در نهایت امیدوارم که مسئولین هرچه زودتر اقدامات موثر و جدی در راستای حفظ و ترویج تمام زبان‌های بومی محلی ایران انجام دهند تا تنوع و تکثر فرهنگی در کشور حفظ شود و به غنای فرهنگی ملی ما نیز افزوده شود. زبان‌ها و فرهنگ‌های بومی محلی، فرصتی برای توسعه فردی و اجتماعی در مناطق مختلف ایران هستند و می‌توانند نقش مهمی در توسعه پایدار و رشد جامعه داشته باشند.
بازدیدها: 0